Ondernemer Victor Muller deed een poging de legendarische autofabriek Saab in leven te houden. Zijn missie faalde. Onderzoek in Nederland en Zweden legde het drama van Trollhättan bloot.

(Eerder gepubliceerd in Quote, mei 2012)

Het is de vroege ochtend van maandag 19 december 2011 als Lars Holmqvist in zijn auto stapt. Door de besneeuwde bossen van Zuid-Zweden stuurt hij de klassieke Volvo 1800ES richting Göteborg. De eindbestemming is Vänersborg, een stadje in het westen van het land vlak boven Trollhättan, de thuisbasis van Saab. Om 13.00 uur wordt Holmqvist in de plaatselijke rechtbank verwacht om Victor Muller bij te staan in zijn allerlaatste poging de autofabriek te redden. De bijna 65-jarige directeur van Clepa, de koepel van Europese leveranciers van auto-onderdelen, heeft Muller beloofd de rechter uit te leggen dat de reorganisatie waarin Saab verkeert wat de toeleveranciers betreft nog een paar maanden verlengd zou moeten worden. Holmqvist, dankzij een lange carrière in de auto-industrie een bekende naam in Zweden, is dan al wekenlang bezig geweest met de problemen bij Saab. Terwijl Muller in Stockholm wanhopig probeerde een deal te sluiten met de Chinese autobouwer Youngman, voorzag Holmqvist hem dagelijks telefonisch van advies en zocht mee naar een oplossing die de fabriek in leven zou kunnen houden. Achter het stuur neemt hij in gedachten alvast zijn verhaal door. Maar als hij een klein uur onderweg is, belt Muller. ‘ Keer maar om, Lars. De zitting gaat niet door. Ik ben nu op weg naar de rechtbank om het faillissement aan te vragen. Het is afgelopen.’

SMEEROLIE

Drie maanden later ligt het terrein van de Saab-fabriek in Trollhättan er verlaten bij. Het parkeerterrein voor de hoofdingang van de fabriek, zeker drie voetbalvelden groot, is zo goed als leeg. Alleen vlak bij de slagbomen die naar het fabrieksgebouw leiden, staan een paar Saabs geparkeerd, plus een enkele Volvo. In de fietsenstalling naast de ingang staan twee eenzame mountainbikes met lekke banden. Vlak daarachter zijn de tourniquets, waar jarenlang elke ochtend een paar duizend werknemers doorheen liepen, dichtgesnoerd met roodwitte linten, om ongewenste bezoekers buiten de deur te houden. Alleen in het kantoortje naast de hoofdingang is nog enig leven te bekennen. Een paar keer per dag doen hier de portiers een slagboom open voor de auto’ s van het onderhoudspersoneel dat zijn de enigen die de fabrieksvloer nog op mogen. Elke dag controleren monteurs de machines, zetten deze een minuutje aan en geven waar nodig een beetje smeerolie. Er is nog altijd een kleine kans dat de verlaten fabriek weer tot leven zal worden gewekt, en de curatoren die het bij Saab nu voor het zeggen hebben, willen voorkomen dat de boel gaat verroesten. ‘ Een jaar geleden was hier natuurlijk een stuk meer te beleven’ , zegt Håkan Skött, tot juni vorig jaar directielid bij Saab en tevens bestuurder van metaalwerkersvakbond IF Metall, terwijl hij over het lege parkeerterrein kijkt. ‘ Heel treurig dat het zo heeft moeten gaan. Jarenlang werden hier de auto’ s in elkaar gezet en geverfd. Veel van de mensen die hier werkten, hebben moeite te accepteren dat Saab nu echt failliet is. Ze moeten hun leven oppakken en een nieuwe baan vinden, maar dat is niet gemakkelijk.’ Hij wijst op een paar grijze kantoorkolossen, honderd meter verderop, die al even verlaten zijn als de fabriek zelf. ‘ Moeilijker in elk geval dan voor de ingenieurs die daar op kantoor zaten. Die zijn meer gewild door andere bedrijven en zijn eerder bereid om naar een andere regio te verhuizen.’

CHINEZEN

Met het uitspreken van het faillissement op 19 december vorig jaar komt niet alleen een einde aan een robuust automerk met een schare liefhebbers tot ver buiten Zweden, maar ook aan een slepende doodsstrijd, die tot een climax komt vanaf het moment dat Victor Muller in januari 2010 de fabriek overneemt van General Motors (GM). In Nederland heeft Muller de sympathie van het publiek voor een groot deel verspeeld zijn eigen Spyker Cars is na een paar mislukte en geldverslindende avonturen technisch failliet maar in Trollhättan wordt hij binnengehaald als De Verlosser. Zonder hem had het machtige GM de fabriek de nek omgedraaid. En dat Muller financieel gesteund wordt door de schimmige Rus Vladimir Antonov, vinden ze in Trollhättan eigenlijk wel spectaculair. Verder is er toch niemand die iets voor hen doet? Toch lijken ook de plannen van Muller al snel ten dode opgeschreven. De 74 miljoen euro van Tenaci Capital (deels door Muller, maar toch vooral gefinancierd door Antonov) en de achttien miljoen euro van zijn zakenvriend Pieter Heerema zijn bij lange na niet genoeg om de toekomst van Saab te garanderen. En met de lening van maximaal vierhonderd miljoen euro van de Europese Investeringsbank (EIB), die bedoeld is voor het ontwikkelen van nieuwe technologieën, kan Saabs moederbedrijf Swedish Automobile (Swan, de nieuwe naam van Spyker Cars) de rekeningen ook niet direct betalen. Vanaf het begin is duidelijk dat er veel meer extern kapitaal nodig is, maar pogingen van Muller en directielid Martin Larsson om nieuwe investeerders te vinden, leveren aanvankelijk weinig resultaat op. Totdat Muller in maart 2011 in Shanghai kennismaakt met Qingnian Pang, oprichter van het Chinese familiebedrijf Youngman. Die ontmoeting blijkt voor beiden een behoorlijke cultuurschok. Daar zitten ze dan boven hun koffie: de flamboyante en energieke Muller, die in vloeiende zinnen zijn verhaal vertelt, keurig gekapt en gekleed in pak met een brede krijtstreep, en tegenover hem de kettingrokende, selfmade onder-nemer Pang, die geen woord Engels spreekt. Zijn 28-jarige dochter Rachel Pang, tevens ceo van autotak Youngman Lotus, doet het vertaalwerk. De interesse blijkt wederzijds; Muller heeft zijn oog laten vallen op de Chinese markt, Pang aast op een Europese autofabriek. Geld is er genoeg, want kort daarvoor heeft Pang de licentie van een van zijn kolenmijnen voor honderden miljoenen euro’ s van de hand gedaan.

Na die eerste afspraak komt het niet meteen tot een samenwerking, dus besluit Muller in zee te gaan met de concurrerende Hawtai Motor Group. De Chinese overheid haalt echter een streep door die plannen. Kort daarop hengelt Muller wel miljardair Qinghua Pang binnen als mogelijke investeerder, via diens distributiebedrijf Pang Da, naar eigen zeggen de grootste autodistributeur van China. Half mei meldt ook Qingnian Pang zich alsnog in Trollhättan. ‘ Hij kwam hier in het voorjaar langs met een duidelijke boodschap voor onze toekomst’ , vertelt Anette Hellgren, die als bestuurder van vakbond Unionen op dat moment deel uitmaakt van de directie. ‘ Hij zei: Wij kunnen gemakkelijk twee- tot driehonderdduizend Saabs per jaar gaan verkopen in China. Met Pang Da was bovendien de grootste distributeur van China aan boord. Dat gaf hoop.’

HOGE HOED

Op 4 juli 2011 presenteert Muller trots een overeenkomst met de Chinezen. Voor een totaalbedrag van 245 miljoen euro krijgen Youngman en Pang Da een belang van 54 procent in moederbedrijf Swedish Automobile. De productie van Saab zal gedeeltelijk in Trollhättan blijven, terwijl in China een joint venture zal worden opgezet voor de productie en distributie van auto’ s aldaar. ‘ Die plannen waren zeer serieus’ , zegt Bengt Hamsten. Deze Zweed, hoogleraar aan de universiteit van Chongqing en voormalig ceo van truckbouwer Man in China, adviseert Youngman tijdens de onderhandelingen. ‘ Ik ken de familie Pang al jaren. Het zijn serieuze mensen. Saab had alle middelen die nodig waren om auto’ s van hoge kwaliteit te bouwen. Met Youngman als nieuwe mede-eigenaar kon het fantastisch worden.’ Toch is Saab met het tekenen van die overeenkomst nog niet gered. Integendeel, die zomer moet Muller op twaalf borden tegelijk schaken om de fabriek in leven te houden. Bij General Motors moet hij toestemming zien te krijgen voor de geplande investering, want GM is eigenaar van een groot deel van de technologie in de Saab-modellen 9-4X en 9-5. Ook de Chinese overheid moet nog instemmen. En Muller heeft snel ander geld nodig om de toeleveranciers en de salarissen te kunnen betalen. Voor een deel lukt dat: Pang Da betaalt alvast een voorschot van dertien miljoen euro en Muller verkoopt voor 28 miljoen euro de helft van het vastgoed van Saab. Ondertussen is het in Trollhättan voort-durend vijf voor twaalf. De productie ligt al sinds begin juni stil, omdat enkele leveranciers weigeren nog langer onderdelen te leveren. Saab betaalt de rekeningen namelijk al een tijdje niet meer. Ook de vakbonden doen moeilijk, want de lonen over juni komen veel te laat en ook in juli heeft Saab geen geld voor de salarissen.

Terwijl de spanning toeneemt, doet Muller een hernieuwde poging om Antonov aan boord te krijgen. De Rus staat klaar met honderd miljoen euro, die hij in het bedrijf zou willen pompen in ruil voor dertig procent van de aandelen Swan. De Zweedse regering heeft eerder dat jaar gemeld dat er geen formele reden is om Antonov als aandeelhouder te weigeren. Maar de deal gaat niet door vanwege een veto van de Europese Investeringsbank, waar Saab op dat moment 217 miljoen euro heeft geleend. Zodra EIB-voorzitter Philippe Maystadt eind juli hoort dat Antonov weer in beeld is, belt hij woedend verschillende betrokkenen op met de mededeling dat de Rus bij Saab nóóit een rol zal spelen zolang er geld van de EIB in het bedrijf zit. Vanwege de aanhoudende problemen wil Maystadt toch al liever vandaag dan morgen van de forse lening af. Als Saab zelf niet kan terugbetalen, mag wat hem betreft de Zweedse regering de portemonnee trekken die staat immers garant voor al het geld dat de EIB aan Saab leende. Bij diezelfde regering is het aanvankelijke enthousias-me over de reddingsacties van Muller dan ook behoorlijk afgenomen. Ook dat heeft te maken met de lening van de EIB, want de overheid staat dan wel garant voor de geleende 217 miljoen euro, ze kreeg daarvoor wel twee belangrijke bedrijfsonder-delen in onderpand: Saab Parts en Saab Tools. Daarin zijn onder andere de bedrijfsvoorraden en aftersales (alle mogelijke diensten aan klanten na aankoop van een Saab) ondergebracht. Eind juli besluit een leverancier het faillissement van Saab Tools aan te vragen, omdat hij al maanden wacht op betaling van een rekening van 660 duizend euro. Daar schrikt men op de betrokken ministeries in Stockholm behoorlijk van: als Saab Tools failliet gaat, is de regering in één klap een belangrijk deel van haar onderpand kwijt. De kwestie wordt uiteindelijk geschikt, maar van het krediet dat Victor Muller in Stockholm had opgebouwd, is vanaf dat moment niet veel meer over. En Muller mag dan telkens met een nieuw plan op de proppen komen, ook directeur Lars Holmqvist van Clepa heeft eind juni al namens de leveranciers van auto-onderdelen laten weten dat de verwoede pogingen om Saab te redden wat hem betreft ‘ zielig’ beginnen te worden. Muller heeft hem daarop boos opgebeld en gezegd dat zulke uitspraken hem zeker niet helpen. Holmqvist heeft Muller vervolgens nog een laatste kans gegeven: op de jaar-vergadering in september krijgt hij een half uur om uit te leggen waarom de Europese toeleveranciers hem nog zouden moeten steunen.

HUZARENSTUKJE

Op 12 september stapt Muller, geflankeerd door productiechef Gunnar Brunius en inkoopdirecteur Kjell-Åke Eriksson, in Frankfurt de zaal binnen waar alle dertig directeuren van de Europese leveranciers-bedrijven bijeen zitten. Veel verwachten die niet van de presentatie. Van de vele mooie woorden kwam tot nu toe immers maar bar weinig terecht en de fabriek ligt al ruim drie maanden stil. Stiekem vraagt een enkeling zich af wat Muller eigenlijk nog in Frankfurt komt doen, maar het duurt niet lang voordat de Nederlander de volledige aandacht heeft. De oplossing voor Saab is inmiddels zo goed als rond, vertelt hij. Er liggen getekende overeenkomsten met Youngman en Pang Da. De plannen voor het ontwikkelen van nieuwe modellen op het zogeheten Phoenix-platform zijn vergevorderd. De Chinese overheid is akkoord met de deal en ook met GM is een afspraak binnen handbereik: Saab mag de technologie van de Amerikanen blijven gebruiken, zolang Youngman niet meer dan 19,9 procent van de aandelen in handen krijgt. De leveranciers vreten deze boodschap als warme snacks. ‘ Tot dat moment namen weinig mensen Muller serieus,’ vertelt Clepa-directeur Holmqvist, ‘ maar tijdens die presentatie greep hij echt zijn kans. He actually had a solution.’

Anna Petre, bedrijfsjuriste bij Saab, onderschrijft dat. ‘ Een oplossing was in zicht. De overeenkomsten met de Chinezen waren getekend en er waren gesprekken geweest met General Motors, dat de plannen van Muller ondersteunde.’ GM-woordvoerder Jim Cain bevestigt desgevraagd dat de Amerikanen op dat moment ‘ welwillend’ tegenover de plannen stonden. En volgens Youngman-adviseur Hamsten was het geld uit China daadwerkelijk onderweg. ‘ De financiering zou zeker geregeld zijn. De heer Pang heeft uitstekende politieke connecties. Als dit niet serieus kon doorgaan, zou hij er nooit aan zijn begonnen.’ Na jaren van mislukte avon-turen lijkt zakenman Muller eindelijk een keer een huzarenstukje te gaan flikken. Daarbij heeft hij zelf trouwens ook belang, want het zal hem een aanzienlijk pak geld opleveren als hij de Chinezen naar binnen weet te loodsen.

OPGEBLAZEN DEAL

Het enige wat Victor Muller nog nodig heeft om de deal rond te krijgen, is wat meer tijd. Die krijgt Muller op 21 september: het gerechtshof in Göteborg staat toe dat Saab in vrijwillige reorganisatie gaat, waarbij het bedrijf volgens de Zweedse wet beschermd is tegen eventuele schuldeisers die een faillissement willen aanvragen. De twee vakbonden die daar dan op azen, omdat de lonen over juli en augustus nog steeds niet betaald zijn, moeten zich voorlopig dus koest houden. Wel komt er met de keuze voor reorganisatie een bewindvoerder binnen die goedkeuring moet verlenen aan elke transactie. Hoewel Muller geen goed gevoel heeft overgehouden aan hun eerste ontmoeting, stemt hij erin toe dat de vooraanstaande Stockholmse advocaat Guy Lofalk als bewindvoerder wordt aangesteld. Deze was ook bij de vorige reorganisatie, in 2009, bewindvoerder geweest. En Youngman-baas Pang belooft tijdens de rechtszitting een overbruggingslening van zeventig miljoen euro over te maken, zodat de openstaande rekeningen betaald kunnen worden. Hij heeft op dat moment overigens al een paar keer forse bedragen aan Saab overgemaakt. Maar al een paar dagen na het begin van de reorganisatie gaat het mis. Zonder met iemand te overleggen, vliegt Lofalk naar China. Op eigen houtje gaat hij op visite bij Pang Da-eigenaar Qinghua Pang en kort daarna brengt hij in Shanghai een bezoek aan Shufu Li, de eigenaar van autobouwer Geely, die sinds een paar jaar ook Volvo in bezit heeft. Daar doet hij vervolgens een nogal opmerkelijk voorstel. Volgens bronnen binnen de top van Saab biedt hij de Chinezen namelijk aan om samen in één klap alle aandelen Saab te kopen voor het relatief bescheiden bedrag van zo’ n honderd miljoen euro. De Zweedse overheid staat bovendien al klaar om die verkoop te steunen, zo meldt Lofalk.

Op 7 oktober vliegt Lofalk met Li en Qinghua Pang terug naar Stockholm om de deal met de Zweedse overheid verder uit te werken. Daar worden ze opgevangen door staats-secretaris van Financiën Hans Lindblad. Lofalk en hij kennen elkaar goed: ze zijn buren. Maar aan het einde van de dag besluit Li toch niet de nieuwe eigenaar van Saab te willen worden; volgens ingewijden voelt hij zich niet genoeg serieus genomen door de Zweden. Daarop belt Lofalk Youngman-eigenaar Qingnian Pang. Die was woedend geweest toen hij hoorde dat Saab, in de persoon van Lofalk, plotseling met een van zijn grote concurrenten was gaan praten, maar hij luistert wel. Ook hij krijgt te horen dat hij, samen met Pang Da, alle aandelen Saab kan overnemen.

Muller kan zijn oren niet geloven als hij lucht krijgt van de activiteiten die de bewindvoerder achter zijn rug om ontplooit. Dus dáárom wacht hij al dagen op het door Youngman toegezegde geld: Lofalk en de Chinezen zitten doodleuk een ander plan te bekokstoven. En hij ondertussen maar met de bonden praten en beloven dat de lonen écht snel betaald zullen worden. Woedend belt hij de Chinezen om uitleg te vragen. Ze hadden toch een deal? De contracten waren al getekend! Holm-qvist: ‘ Muller had de investeerders binnen en een deal bedacht die door GM zou zijn geaccepteerd. Maar toen ging Lofalk naar China en vroeg aan Geely en Youngman: Waarom kopen jullie niet de hele tent? Daarmee vernietigde hij in één klap de onderhandelingen.’ Adviseur Hamsten: ‘ De acties van Lofalk hebben Saab weinig goed gedaan.’ De Chinezen tonen zich echter weinig onder de indruk van Mullers razernij. ‘ Veranderde omstandigheden’ noemen ze het, en wat hen betreft zijn de vorige overeenkomsten daarom per direct niet meer geldig. Van een minderheidsaandeel kan geen sprake meer zijn en in dat hele Swedish Automobile zijn ze trouwens toch niet meer geïnteresseerd vanaf nu is het hen alleen om Saab te doen. Muller voelt de door hem opgezette deal plotseling als fijn zand door de vingers glijden. Maar waarom blies Lofalk de deal op, al een paar dagen nadat hij weer als bewindvoerder was aangesteld? Een bron zeer dicht bij de onderhandelingen zegt ‘ absoluut zeker’ te weten waarom: ‘ Lofalk werkte in opdracht van de Zweedse regering en die wilde van Muller af. Er zijn gesprekken geweest tussen Lofalk en de regering over wat daarvoor moet gebeuren.’ Volgens de bron werkte de regering achter de schermen mee aan een deal waarbij de Chinezen voor honderd miljoen euro alle aandelen Saab kregen en voor nog eens ruim tweehonderd miljoen euro ook de onderdelen Saab Parts en Saab Tools. Die stukken van het bedrijf had de regering immers in onderpand. Onze bron: ‘ Met dat geld zou de overheid de lening aan de EIB kunnen afbetalen. Op deze manier konden ze de fabriek in zijn geheel verkopen aan wie ze maar wilden.’ Victor Muller betitelt deze uitleg per sms als ‘ goede inside information’ . Lofalk reageert op geen enkel verzoek van Quote om commentaar.

STEKKER ERUIT

Als de ergste woede is gezakt, volgt half oktober 2011 een reeks crisisbesprekingen tussen Muller en de Chinezen. De oorspronkelijke afspraken zijn volledig van tafel en de kans op een nieuwe deal lijkt klein. Youngman en Pang Da willen volledig eigenaar worden van Saab en verder niets; Muller noemt die plannen ‘ volstrekt onacceptabel’ . Want niet alleen speelt hij dan in de toekomst geen enkele rol meer bij Saab, ook houdt hij financieel niets aan de transactie over zonder Saab zijn de aandelen die hij in Swedish Automobile heeft nauwelijks meer iets waard. Want al wat dan rest van Swan is Spyker Cars, en die noodlijdende sportwagenfabriek probeert Muller al tijden te slijten. Maar er is nog een probleem, zo roept hij tijdens de besprekingen keer op keer tegen de Chinezen: ‘ Wat jullie willen, kan helemaal niet. Voor het volledige eigendom hebben jullie toestemming van General Motors nodig, en die zullen dat nooit geven.’ Veel tijd om te onderhandelen is er niet meer. Eind oktober moeten alle partijen zich volgens de planning weer in de rechtbank melden om te laten zien hoe de reorganisatie vordert. Zonder nieuwe overeenkomst met de Chinezen zal de rechter zo goed als zeker een eind maken aan de plannen. Ondertussen zijn ook de verhoudingen tussen Muller en Lofalk uiteraard volledig bekoeld. De bewindvoerder heeft al aangekondigd de rechter te zullen vragen te stoppen met de reorganisatie. Hij ziet geen oplossing meer voor de toekomst van Saab. Muller op zijn beurt wil juist verder reorganiseren om het bedrijf te redden, maar dan met een andere bewindvoerder. Drie dagen voor de zitting sluit hij onverwacht toch een nieuwe intentieovereenkomst met Youngman en Pang Da: voor honderd miljoen euro krijgen die alle aandelen Saab in handen. Hoewel hij de onderhandelingen met de Chinezen intern ‘ een waste of time’ noemde, besluit hij op 28 oktober dat hij geen andere keus heeft. Knarsetandend tekent hij, bovendien sluit hij voor de buitenwereld tijdelijk vrede met Lofalk. Het is voor Muller de enige manier om de reorganisatie nog met een paar maanden te kunnen verlengen. De Chinezen doen namelijk wel de toezegging binnen een paar dagen de helft van het geld (vijftig miljoen euro) over te maken, waardoor Saab snel de openstaande rekeningen zal kunnen betalen. Die toezegging zou in de rechtbank ook de crediteuren koest moeten houden.

Vanwege de grote belangstelling is de rechtszitting niet in de kleine rechtbank van Vänersborg, maar in een zaal van het gemeentehuis. De plotseling weer enthousiast geworden Lofalk presenteert daar een zestien pagina’ s dik reorganisatieplan, zonder een woord te wijden aan de nieuwe afspraken tussen Muller en de Chinese investeerders. Nog dezelfde dag verlengt de rechtbank de reorganisatie met twee maanden, maar een paar dagen later gebeurt waar Muller al bang voor was: GM geeft geen toestemming voor de geplande verkoop van Saab. ‘ Eerder hebben we ons bereid getoond te helpen en mee te denken over een toekomst voor Saab’ , zegt GM-woordvoerder Jim Cain. ‘ Maar de plannen om de hele fabriek te verkopen, waren voor ons reden tot bezorgdheid.’ Daarmee bereikt Saab een kansloze patstelling, die er niet beter op wordt als kort daarop Pang Da door interne problemen alsnog afhaakt. Maar wanneer Youngman een Chinese bank strikt als nieuwe partner, besluit Muller begin december nog één ultieme reddingspoging te doen. Hij nodigt de Chinezen uit voor een gesprek in Stockholm. Maar niet voordat hij Hans Hugenholtz, de voorzitter van de raad van commissarissen van Swan, opdracht heeft gegeven per brief aan de Zweedse regering duidelijk te maken hoe Muller en hij denken over de verrichtingen van bewindvoerder Lofalk. Die is namelijk kort daarvoor weer op eigen houtje naar Detroit gevlogen om GM op de hoogte te stellen van de stand van zaken. In de brief stelt Hugenholtz dat deze trip en zijn reisjes naar China een echte oplossing voor Saab hebben belemmerd. Bovendien vraagt hij zich af of het nodig was dat Lofalk ruim een miljoen euro vroeg voor zijn werk als bewindvoerder en daarnaast voor 150 duizend euro een pr-bureau inhuurde voor advies.

Bij de besprekingen in Stockholm is namens Youngman Rachel Pang aanwezig, die haar vader in China telefonisch op de hoogte houdt. Victor Muller houdt contact met de directie van GM in Detroit en met Lars Holmqvist, die hem namens de toeleveranciers adviseert. Bengt Hamsten is aanwezig als adviseur van Youngman. ‘ Het waren lange gesprekken’ , zegt deze. ‘ We probeerden een recept te vinden voor de vraag hoe we de overname konden regelen op een manier die voor iedereen acceptabel was. En hoe we daarbij rekening konden houden met de licentieovereenkomsten tussen Saab en GM.’ Volgens Hamsten legde Muller enorme druk op Youngman om hun eis volledig eigenaar van de fabriek worden te versoepelen. ‘ De druk was groot, want Saab stond op het punt van omvallen.’ Want Clepa-directeur Holm-qvist en zijn toeleveranciers mogen Saab dan nog tijd geven de openstaande rekeningen van meer dan honderd miljoen euro te betalen, het geduld van de vakbonden is allang op. Ditmaal zijn de salarissen over november niet betaald en zodra ze de kans krijgen, zullen ze de rechter vragen een eind te maken aan de reorganisatie. Daarnaast wil ook Platzer Real Estate, dat vastgoed aan Saab verhuurt en al maanden niet betaald wordt, het hele circus stoppen.

Toch onderhandelen de partijen door. ‘ Er hebben verschillende voorstellen op tafel gelegen,’ zegt Saab-juriste Anna Petre, die naast Muller zat, ‘ maar de Chinezen raakten er maar niet van overtuigd dat ze écht geen eigenaar konden worden.’ Hamsten bevestigt dat. ‘ Ze dachten dat er op de een of andere manier wel een deal met GM te maken zou zijn.’ Kort voordat Muller op maandag 19 december weer naar de rechtbank in Vänersborg moet voor verlenging van de reorganisatie, maakt GM duidelijk dat zo’ n nieuwe overeenkomst er niet zal komen. Op zaterdagmiddag 17 december mailt het Amerikaanse bedrijf naar enkele Zweedse journalisten dat het op geen enkele manier zal meewerken aan nieuwe investeringen in Saab. De onderhandelingen gaan wel verder, maar feitelijk is de zaak dan bekeken. Die maandagmorgen, om vijf uur in de ochtend, trekt Muller definitief de stekker eruit. Hij stapt in de auto naar Vänersborg en vraagt een paar uur later het faillissement van Saab aan.

REKENINGEN

Faillissement of niet, als Quote eind februari dit jaar Muller spreekt, toont deze zich onverbeterlijk optimistisch. Hij zegt er nog steeds alles aan te doen om voor Saab nog een koper te vinden. ‘ Het is een kwestie van weken voordat de concrete biedingen bekend zijn. Daarna zullen we het zien.’ Maar een week later maakt hij bekend dat het Saab-avontuur toch echt voorbij is. Voortaan richt hij zich weer volledig op Spyker. In een persbericht schrijft hij dat er ‘ aantrekkelijke mogelijkheden’ liggen voor de sportwagens uit Zeewolde.

Flinke investeringen in Spyker hoeven we van Muller zelf overigens niet meer te verwachten, want zijn spaarpot is na het Zweedse avontuur wel leeg. De 1,1 miljoen euro die hij nog in Nederlandse vennootschappen had op het moment dat hij Saab overnam, zijn in Zweden achtergebleven. De bijna zeven miljoen aandelen en anderhalf miljoen opties in Swan die hij vorig voorjaar bezat, en die op dat moment zo’ n 34 miljoen euro waard waren, leveren tegen de huidige koers nog maar een schamele twee miljoen op. Daar komt bij dat Muller nog een paar rekeningen heeft openstaan. De achttien miljoen euro die Pieter Heerema hem leende, had hij eigenlijk in februari moeten terugbetalen. ‘ Ik heb het geld nog niet teruggezien’ , zegt de offshore-baas. ‘ Misschien komt dat nog, of gedeeltelijk, maar op dit moment is dat heel onduidelijk.’ Een poging om het geld via de rechter terug te halen is zinloos, aldus Heerema. ‘ Van een kikker kun je geen veren plukken. Volgens mij heeft Victor echt helemaal niets meer.’ Andere bronnen in zijn omgeving stellen bovendien dat Muller ook de meeste van zijn auto’ s heeft verkocht of in onderpand heeft gegeven bij leningen van vrienden. Een troost is wel dat in Zweden niemand van plan lijkt eventuele schade uit het Saab-faillissement op hem te verhalen. Ook Vladimir Antonov, die de afgelopen twee jaar tientallen miljoenen euro’ s ter beschikking stelde, heeft inmiddels wel wat anders aan zijn hoofd. Hij werd op 24 november vorig jaar in Londen opgepakt op verdenking van grootschalige fraude met zijn Snoras Bank in Litouwen. Hij zou 259 miljoen euro hebben weggesluisd naar zijn eigen rekeningen.

In Trollhättan rapen curatoren Hans Bergqvist en Anne-Marie Pouteaux intussen de scherven op. Ironisch genoeg is de Zweedse overheid een van de grootste schuldeisers geworden, want zoals gevreesd draait die op voor de lening van 217 miljoen euro van de EIB, een bedrag dat ze nu uit de boedel hoopt terug te krijgen. Dat bedrag loopt trouwens nog op, omdat de overheid ook de niet-betaalde lonen in de maag gesplitst krijgt. De toeleveranciers hebben in totaal nog 115 miljoen euro tegoed, wat kan oplopen tot meer dan driehonderd miljoen als de fabriek geen herstart krijgt. De curatoren hebben bekendgemaakt dat de kans klein is dat de schuldeisers al hun rekeningen betaald krijgen, zelfs als er een koper komt. De kans daarop lijkt overigens zeer klein, nu GM heeft besloten aan geen enkele deal meer mee te werken. Een eventuele koper moet het dus doen met verouderde technologie, of jaren investeren in de ontwikkeling van nieuwe modellen. Youngman-eigenaar Pang zegt desondanks nog steeds geïnteresseerd te zijn. Bij de ingang van de verlaten fabriek haalt Håkan Skött zijn schouders op na de vraag of er voor Saab nog een tweede leven in zit. ‘ Er is genoeg serieuze interesse, maar een nieuwe eigenaar moet er snel bij zijn, want als de fabriek nog lang stilligt, is het vanzelf te laat. Pijnlijk. Maar aan Victor Muller heeft het niet gelegen. Hij heeft heel hard gewerkt om er wat van te maken.’